kırgızistan dili

Darıyalarda, kѳldѳrdѳ je deñizderde.
дарыяларда, кѳлдѳрдѳ же деңиздерде.
Biraz açıklama ve sonunda bir soru:

Je: Ce, ya, yahut, veya
Darıya: Derya, ırmak (Türkiye’de deniz)
Darıya yerine özön (Kazakistan’da özen) sözü de kullanılmaktadır.
Darıya-lar-da: Derya-lar-da, ırmak-lar-da
Görüldüğü gibi; Darıya sözünün sonundaki a, ünlü bir damgadır (damga→tamga: harf). A’dan sonraki çokluk ekinin –lar olduğu göze çarpmaktadır.

Köl: Göl (K-G değişimi var)
Kѳl-dѳr-dѳ: Göl-dör-dö→Göl-lör-dö, Göl-ler-de
Burada dikkatimizi çekenler şunlar:
- Köl sözünün ortasındaki ö damgası (harfi) bir gölü anırmaktadır.
- Köl adının son damgası l’dir.
- L’den sonra gelen –ler çokluk eki, -d ile başlamaktadır.
- -der (-ler) çokluk eki -der şeklinde değil de-dör olarak söylenmektedir. Bunun sebebi, Köl’adında, ö harfinin bulunmasıdır. Ö’den sonra gelen –der çokluk (çoğul) eki, Türkçe ses uyumunun Kırgız ayağına göre gene ö olmuştur: -dör
- -de bulunma eki de aynı şekilde –önceki ö’lere uyarak –dö şekline dönüşmüştür. Buna, harf yuvarlaklaştırılması deniyor.
Şöyle bir kural aklınızda kalsın:
Ünlü harfler ile R, Y harflerinden sonraki çokluk eki –lar’dır.

Deñizderde→ Deñiz-der-de: Deniz-ler-de
Ññ: Genizsi n
Bu harf Anadolu ağzında şu anda da kullanılmaktadır. Neden yaptılarsa harf devrimi sırasında bu harfi kaldırıp bir köşeye koymuşlar. Şimdi onun yerine de N, N’nin yerine de N sesini kullanıyoruz.
Deñizderde sözü Silifke-Keben yöresinde de aynı şekilde, “Deñizderde” olarak kullanılmaktadır.
Deñiz-der-de sözünde, Deñiz adının son harfi z olduğu için, –ler çokluk eki -der oldu.
Şöyle bir kural var:
Tonlu ünsüzlerden sonraki çokluk eki –dar’dır

Bir de, -lar çokluk ekinin –tar şekli var. Bu ek tonsuz ünsüzlerden sonra gelmektedir.
Örnek :
Baştar (Баштар): Başlar
Jigitter (Жигиттер): Cigitter, yiğitler, oğlanlar, delikanlılar
Joldoştor (Жолдоштор): Coldoştor, yoldaşlar
Bunların hepsi “Ağız” özellikleridir.

Darıya yerine Özön olsaydı Irmak-lar-da sözünü nasıl söylerdik acaba?
Özön-dör-de (Өзөн-дөр-дө)